Drzewa przy ulicy Rajskiej...

Ulica Rajska zlokalizowana w obrębie Starego Miasta jest przez mieszkańców i turystów często odwiedzana -  mieści się tu Wojewódzka Biblioteka Publiczna oraz Małopolski Ogród Sztuki. Można powiedzieć, że jest to ulica z potencjałem do bycia piękną, potrzeba jej tylko drobnego liftingu. Oraz bardzo poważnej pielęgnacji rosnących w niej drzew. 

Spacerując po ulicy Rajskiej mój syn stwierdził, że jest to "ulica biednych, umierających drzew". Ciekawe spostrzeżenie jak na dziesięciolatka, nie sądzicie?  Coś, co jest widoczne nawet dla dziecka, zdaje się być niewidoczne dla włodarzy naszego miasta. Osoby odpowiedzialne za pielęgnację zieleni miejskiej, mimo ponawianych przez miejskich aktywistów prób zwrócenia ich uwagi na stan miejskiego drzewostanu, usilnie starają się nie dostrzec problemu - oraz tego, jak swoimi działaniami (i ich brakiem) przyczyniają się do degradacji kilkunastu dorosłych, okazałych drzew.

Czy drzewa w ulicy Rajskiej odzyskają dobry stan, będą cieszyć nasze oczy swym widokiem oraz przyczynią się do poprawy jakości miejskiego powietrza? Wgłębiłam się w temat i szczerze mówiąc nie jestem w tej sprawie optymistą. Drzewa wciąż można uratować - środki na to przedsięwzięcie nie będą  bynajmniej astronomiczne; zresztą sądzę, że nie tyle środków brakuje, ale dobrej woli. Bo trzeba chcieć - chcieć coś zrobić, chcieć coś zrobić fachowo (słowo klucz...), spróbować wyjść poza ramy prymitywnego myślenia o zieleni miejskiej jak o kosztownym kłopocie. Odłożyć piłę spalinową na rzecz profesjonalnie prowadzonej profilaktyki.

Trudne? Trochę. Ale my im - włodarzom, urzędnikom, osobom odpowiedzialnym za pielęgnację roślin w mieście -  z chęcią pomożemy :) Bo to nasze miasto, nasze pieniądze, nasze zdrowie... Nasze drzewa :)

A propos pomocy - miałam ostatnio okazję opracować analizę oceny stanu zdrowotnego drzew rosnących przy ulicy Rajskiej oraz możliwości przeciwdziałania ich zamieraniu. Do sporządzenia analizy gorąco zachęciła mnie dr hab Monika Bogdanowska, córka nieodżałowanego profesora Janusza Bogdanowskiego - krakowskiego architekta i urbanisty, architekta krajobrazu, znawcy i popularyzatora zabytków budownictwa obronnego i sztuki ogrodowej. W pracy wspierali mnie członkowie grupy  Chrońmy Drzewa oraz Drzewa przy Rajskiej - dziękuję wszystkim za pomoc. Mam nadzieję, że wspólnie uda nam się przywrócić drzewom przy ulicy Rajskiej ich świetność.

A dla zainteresowanych wklejam poniżej zawartość analizy.

OCENA STANU ZDROWOTNEGO DRZEW

ROSNĄCYCH PRZY ULICY RAJSKIEJ W KRAKOWIE

ORAZ MOŻLIWOŚCI PRZECIWDZIAŁANIA ICH ZAMIERANIU

Cel i zakres opracowania

Przedmiotem oceny są drzewa rosnące przy ulicy Rajskiej w Krakowie.

Celem opracowania jest:

• ocena bieżącego stanu zdrowotnego drzew
• ustalenie czy bieżąca pielęgnacja drzew prowadzona przez ZIKiT w Krakowie ma wpływ na stan zdrowotny drzew,
• ustalenie czy bieżąca pielęgnacja drzew przez ZIKiT w Krakowie jest prowadzona zgodnie z zasadami arborystyki,
• sformułowanie wytycznych do pielęgnacji drzew oraz wskazanie niezbędnych środków koniecznych do natychmiastowego podjęcia celem poprawy stanu zdrowotnego drzew.

Podstawą do sporządzenia oceny były oględziny drzew rosnących w ulicy Rajskiej, przeprowadzone przez autora w dniach 29. 06. 2013 r. oraz 14. 08. 2013 r., jak też dokumentacja fotograficzna z okresu 21. 09. 2011 – 01. 07. 2012.

Ogólna charakterystyka ulicy Rajskiej w kontekście zieleni miejskiej, walory prozdrowotne śródmiejskich drzew alejowych

Ulica Rajska zlokalizowana jest w centrum Krakowa, w Śródmieściu, które ze względu na położenie w naturalnej niecce, a co za tym idzie słaby ruch mas powietrznych, narażone jest na zagrożenie smogowe zimą oraz zagrożenie zanieczyszczeniami ozonem przygruntowym latem.

Drzewa alejowe wpływają na poprawę stanu powietrza zarówno w ich bezpośrednim sąsiedztwie, jak i w całej okolicy, co w przypadku Krakowa, a zwłaszcza Śródmieścia, jest nie do przecenienia.

Walory prozdrowotne zieleni miejskiej, w tym drzew alejowych:

• poprawa jakości miejskiego powietrza: wzbogacanie w tlen (10 metrowe drzewo, typowe liściaste miejskie drzewo alejowe, produkuje średnio 118 kg tlenu/rok.), latem chłodzenie powietrza i zwiększenie jego wilgotności (duże alejowe drzewo, podobne do drzew rosnących w ulicy Rajskiej, wyparowuje do 450 litrów wody dziennie), oczyszczanie z amoniaku, dwumetylobenzenu i formaldehydu. Średniej wielkości drzewo alejowe w sezonie wegetacyjnym jest w stanie zneutralizować składniki toksyczne (kadm, ołów, cynk) pochodzące ze spalania ok. 130 kg paliwa.
  Ponadto drzewa cechują się zdolnością oczyszczania miejskiego powietrza z pyłów PM10, które to pyły stanowią zagrożenie dla zdrowia mieszkańców Krakowa nie tylko w okresie zimowym, lecz również w okresie letnim [1] Szacuje się, że następujące gatunki drzew w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego zatrzymują na liściach następującą masę pyłu: topola - 0,75g/m2, kasztanowiec - 6,11 g/m2, lipa - 8, 62 g/m2, wiąz - 10,16 g/m2.
• poprawa bezpieczeństwa mieszkańców - badania holenderskie (powtórzone na uniwersytecie w Chicago) wykazały, że posadzenie drzew wśród budownictwa wielorodzinnego obniża poziom agresji wśród mieszkańców o ok. 52% [1]
• tereny zielone w przestrzeni miejskiej mają wpływ na rozwój aktywności społecznej wśród mieszkańców oraz zacieśnianie więzów międzysąsiedzkich i powodują ich wzrost o 83% w porównaniu z grupą kontrolną [2]
• wpływ prozdrowotny na na dzieci i młodzież. W szeregu badań prowadzonych od 2000 roku udowodniono, że u dzieci dotkniętych ADHD oraz u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, po ekspozycji na zieleń zaobserwowano zmniejszone nasilenie objawów, a regularny kontakt z zielenią pozwalał zmniejszyć dawki leków przeciw nadpobudliwości [3]. Dzieci miejskie, mieszkające w otoczeniu zieleni wykazują się lepszą pamięcią, koncentracją, kreatywnością i zwiększonymi możliwościami analitycznymi niż dzieci mieszkające w obszarze pozbawionym zieleni [4], a co za tym idzie są spokojniejszymi, lepszymi uczniami osiągającymi wyższe wyniki w nauce, z większą korzyścią dla społeczeństwa – również w kontekście publicznych wydatków na edukację.
• Zmniejszenie wydatków na remonty nawierzchni ulic - korony drzew rosnących przy ulicach, ocieniając je chronią asfalt przed przegrzaniem, co wydłuża trwałość nawierzchni z ok. 7 do ok. 20 lat. Daje to wymierną korzyść ekonomiczną oraz użytkową (ograniczenie remontów a co za tym idzie uciążliwości dla mieszkańców).

Powyższe udowadnia, iż istotne dla życia miasta funkcje pełnione przez zieleń miejską obligują jej zarządcę do prowadzenia ciągłych działań polegających na jej konserwacji i bieżącym utrzymaniu w należytej jakości oraz zapobieganiu pogorszeniu kondycji zieleni miejskiej oraz drzewostanu – zwłaszcza w ścisłym centrum miasta.

Przy ulicy Rajskiej występuje potrzeba zintensyfikowania bieżącej konserwacji drzew w celu przeciwdziałaniu ich degradacji. Stały monitoring stanu drzew i systematyczna pielęgnacja profilaktyczna to absolutne minimum w standardach pielęgnacji zieleni przyulicznej; w przypadku drzew przy ulicy Rajskiej wskazane jest opracowanie reżimu podlewania, a także konieczne jest przeprowadzenie prac w obszarze nawierzchni chodnika, umożliwiających dostęp do korzeni dla wody i tlenu. Jest to zgodne ze standardami pielęgnacji zieleni przyjętymi przez Radę Miasta Krakowa [5].

Ogólna charakterystyka ocenianych drzew

Analiza stanu drzew i jakości wykonywanych w okresie zabiegów pielęgnacyjnych

Na postawie wizji lokalnej można stwierdzić, że drzewa rosnące przy ulicy Rajskiej są w złym stanie zdrowotnym. Świadczę o tym ubytki powierzchniowe, pęknięcia pni, kikuty konarów, posusz oraz odrosty od nasady pni.

Na podstawie dokumentacji fotograficznej z okresu 21. 09. 2011 - 01. 07. 2012 oraz przeprowadzonych dnia 29. 06. 2013 r. i 14. 08. 2013 r. wizji lokalnych można stwierdzić bez jakiejkolwiek wątpliwości, że stan zdrowotny drzew stopniowo się pogarsza, z rosnącą dynamiką pogorszenia.

Zasadniczą przyczyną pogarszającej się kondycji drzew są niekorzystne zmiany zachodzące w ich bezpośrednim otoczeniu oraz brak fachowej pielęgnacji na przestrzeni co najmniej ostatnich 5 lat.

Drzewa sadzone były w okresie, gdy ulica posiadała funkcje ciągu pieszego (spacerowego), konnego oraz ewentualnie samochodowego o niewielkiej intensywności. W miarę upływu czasu ruch samochodowy został zintensyfikowany, a powierzchnia bezpośrednio pod drzewami przeznaczona na miejsca postojowe dla samochodów osobowych i dostawczych. Nawierzchnia gruntowa została zastąpiona utwardzonym chodnikiem betonowym oraz nieprzepuszczalną nawierzchnią asfaltową jezdni. Pod powierzchnią betonu i asfaltu rozwijają się korzenie badanych drzew, nie mające wystarczającego dostępu do wody opadowej (odprowadzanej do kanalizacji burzowej) ani do tlenu niezbędnego do ich właściwego rozwoju.

Fot. 1 Obudowanie pnia nawierzchnią utwardzoną

(Fot. M. Waszkiewicz, stan z dn. 01. 07. 2012 r.)

Fot. 2 Obudowanie pnia nawierzchnią utwardzoną

(Fot. M. Waszkiewicz, stan z dn. 01. 07. 2012 r.)

Prowadzenie prac pod powierzchnią (naprawy instalacji podziemnych, przebudowy chodnika) wiązały się z uszkadzaniem i redukcją systemu korzeniowego drzew oraz pni drzew, które nie zostawały w sposób właściwy zabezpieczone na czas prowadzenia prac budowlanych.

 

Fot. 3 Brak zabezpieczenia drzew w trakcie prowadzenia prac budowlanych

(Fot. M. Bogdanowska, stan z dn. 21. 09. 2011 godz. 14:40)

 

Regularne prace pielęgnacyjne (wycinka suszu, drobne prześwietlanie i korekta koron) nie były prowadzone. Zimowe utrzymanie nawierzchni asfaltowej przy ulicy Rajskiej opierające się na posypywaniu solą drogową, doprowadziło do zasolenia gleby w bezpośrednim sąsiedztwie i zasięgu systemu korzeniowego drzew, a co za tym idzie do wystąpienia suszy fizjologicznej na tym obszarze. Wszystko powyższe skutkuje fatalną kondycją drzew i ich stopniowym zamieraniem.

 

Fot. 4 Błędy w pielęgnacji drzew – ogławianie gałęzi

(Fot. K. Wysocka, stan z dn. 14. 08. 2013 r.)

 

Fot. 5 Błędy w pielęgnacji drzew – ogławianie gałęzi

(Fot. K. Wysocka, stan z dn. 14. 08. 2013 r.)

Wykonane przycięcie drzew zostało przeprowadzone niezgodnie z bieżąca wiedzą w zakresie arborystyki, a mianowicie zastosowano zbyt dużą powierzchniowo korektę korony drzew Ponadto zupełnie niezgodnie z zasadami właściwej pielęgnacji drzew przeprowadzono ogławianie konarów, co skutkuje drastycznym ograniczeniem aparatu asymilacyjnego drzewa i w rezultacie jego osłabieniem zamiast spodziewanego wzmocnienia rośliny. Tak niefachowo wykonane prace pielęgnacyjne, udokumentowane na fotografiach 3 i 4, doprowadziły do dalszego pogorszenia się stanu drzew rosnących w ulicy Rajskiej.

Zalecane konieczne działania mające na celu poprawę stanu drzew w ulicy Rajskiej

Drzewa rosnące w ulicy Rajskiej są obecnie w fatalnej kondycji. Konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań, zmierzających do poprawy stanu zdrowotnego drzew. Powinny to być działania rozłożone na dłuższy czas (wskazane jest wykonanie odpowiedniego opracowania zawierającego plan działań pielęgnacyjnych – wieloletniego operatu pielęgnacyjnego), wielokierunkowe, prowadzone z naciskiem na poprawę, a następnie ustabilizowanie środowiska glebowego w obszarze systemów korzeniowych drzew.

Pielęgnacja drzew w ulicy Rajskiej musi obejmować następujące działania:

1. Coroczna kontrola stanu zdrowotnego drzew, przeprowadzana wiosną, po rozpoczęciu wegetacji – tak by możliwe było ocenienie pozimowych uszkodzeń.
2. Wprowadzenie wobec drzew zabiegów pielęgnacyjnych – przeprowadzonych zgodnie z zasadami arborystyki przez wykwalifikowany personel i pod fachowym nadzorem dendrologa / chirurga drzew – usunięcie posuszu, usunięcie odrostów korzeniowych i z pnia (lipy) usunięcie ciał obcych z pni (zwłaszcza metalowych, typu pinezki, gwoździe, druty).
3. Niedopuszczalne jest korygowanie koron drzew w sposób radykalnego cięcia (więcej niż 15% korony) gdyż prowadzi to do ograniczenia aparatu asymilacyjnego oraz zbyt dużych powierzchni ran, których osłabione drzewa nie będą w stanie zregenerować. Formowanie koron należy rozłożyć na kilka sezonów wegetacyjnych, zgodnie z zaleceniami operatu pielęgnacyjnego.
4. Nie wolno ogławiać drzew, pozostawiać na drzewach posuszu przy jednoczesnym usuwaniu gałęzi zdrowych, pozostawiać na drzewach pozbawionych aparatu asymilacyjnego kikutów gałęzi.
5. Ustabilizowanie środowiska glebowego opisane w punkcie poniżej, jest najważniejszym na chwilę obecną zabiegiem do przeprowadzenia w ulicy Rajskiej, celem zabezpieczenia drzew przed zamieraniem. Jest ono istotne zwłaszcza w przypadku rosnących w ulicy Rajskiej klonów pospolitych (Acer platanoides) które podczas wizji lokalnej w dn. 14. 08. 2013 r. wykazywały objawy przedwczesnego żółknięcia i zasychania liści.

Ustabilizowanie środowiska glebowego w ramach prac zmierzających do poprawy stanu zdrowotnego drzew w ulicy Rajskiej – zalecenia.

1. Redukcja nadmiernego zagęszczenia gleby.
   Zagęszczenie gleby w strefie korzeniowej drzew przy ulicy Rajskiej powstaje na skutek ubijania wierzchniej warstwy gleby w wyniku nacisku samochodów parkujących w bezpośredniej bliskości pnia. Nienaturalny wzrost zagęszczenia podłoża skutkuje zniszczeniem struktury gruzełkowatej gleby, zmniejszeniem pojemności wodnej podłoża, zmniejszeniem zawartości tlenu w glebie, przy jednoczesnym zwiększeniu zawartości dwutlenku węgla, aż do wartości toksycznych.
   Nadmierna kompresja gleby hamuje całkowicie wzrost korzeni, gdyż ich środowisko życia staje się toksyczne. Powoduje to, w rezultacie, zamieranie całego drzewa.
   Glebę w bezpośrednim sąsiedztwie pnia – ze względu na prawdopodobny zasięg głównej masy korzeni drzew dorosłych absolutne minimum to promień 1,5 m od środka pnia – należy odsłonić usuwając wszelkie elementy betonowe. Po odsłonięciu gleby z elementów betonowych wierzchnią jej warstwę należy delikatnie spulchnić, najlepiej ręcznym kultywatorem, uważając jednocześnie by nie uszkodzić korzeni zalegających płytko pod powierzchnią. Wierzchnią, spulchnioną warstwę gleby należy ręcznie usunąć i w jej miejsce rozłożyć warstwę gleby urodzajnej – najlepiej podłoża uniwersalnego dla drzew i krzewów ozdobnych. Nie może to być gleba gliniasta ani torf.
   Odsłonięty obszar gleby należy zabezpieczyć tak, by gleba nie uległa ponownej kompresji oraz by była możliwość przenikania do gleby wody opadowej. W tym celu można zastosować żeliwną osłonę zabezpieczającą.

W przypadku drzew o korzeniach wypiętrzających się ponad powierzchnię warto rozważyć założenie systemu w którym osłona składa się z niewielkich elementów ułożonych koncentrycznie – dzięki temu umożliwia zdejmowanie kolejno wewnętrznych kręgów elementów w miarę potrzeby [6].

Zamiast stosowania żeliwnych krat, glebę można zabezpieczyć poprzez zbudowanie krawężników wokół niecki przy pniu drzewa, wyniesionych min 20 cm nad poziom otaczającej nawierzchni. Skutecznie zniechęca to kierowców do parkowania „na pniu”. Podczas wykonywania niecki konieczna jest ostrożność, aby nie poranić korzeni podczas układania krawężników. Nieckę należy obsadzić płytko korzeniącymi się, odpornymi na niesprzyjające warunki środowiskowe roślinami wieloletnimi (np. odpornym na skrajne warunki siedliskowe jałowcem odmiany 'Green Carpet').

Wydatnie poprawiającym środowisko wzrostu drzew rozwiązaniem jest zamontowanie w nawierzchni zasilaczy grawitacyjnych, grawitacyjno-wymuszonych lub wymuszonych, dzięki którym gleba jest napowietrzana i nawadniana.

Ponadto obszar gleby w pobliżu drzew należy koniecznie zabezpieczyć przed parkowaniem samochodów osobowych i dostawczych, które są sprawcami zagęszczenia gleby. W tym celu należy ułożyć wysokie krawężniki oddzielające jezdnię od chodnika na długości ułożonej kraty zabezpieczającej + min. 20 cm z każdej strony (np. dla powyżej proponowanej kraty będzie to 210 cm).

1. Zbyt mała pojemność gleby do właściwego ukorzenienia. Minimalna objętość gleby dla zachowania niepogorszonego stanu zdrowotnego drzew to 30 m3. [7] W przypadku mniejszej objętości gleby pozostającej do dyspozycji drzewa – jak ma to miejsce w ulicy Rajskiej – należy opracować reżim nawadniania dla drzewa w okresie przedłużających się upałów i suszy. Nawadnianie należy przeprowadzać w godzinach rannych.
2. Nawadnianie w okresie suszy

W trakcie upalnego lub też bezdeszczowego lata koniecznym jest podlewanie drzew wodą dostarczaną beczkowozem. Aby właściwie przeprowadzić zabieg podlewania, wcześniej musi zostać przeprowadzony zabieg redukcji nadmiernego zagęszczenia gleby (by woda nie spływała powierzchniowo do kanalizacji burzowej, lecz zasilała strefę włośnikową korzeni) oraz zwiększenie pojemności gleby, zgodnie z pkt. 2 niniejszych zaleceń.

Opracowanie inż. Katarzyna Wysocka